تحلیل ژئوپلیتیکی عوامل هم‌گرایی و واگرایی در جهان اسلام

ساختار فضایی- جغرافیایی جهان اسلام که از جنوب شرق آسیا تا غرب افریقا و جنوب شرق اروپا امتداد یافته است، شامل بیش از پنجاه کشور می­شود که حدود 22 درصد خشکی‏های جهان را تشکیل می‌دهند. این ساختار فضایی- جغرافیایی، شامل عوامل متعدد هم‌گرا نظیر تهدید مشترک، منافع مشترک و متقابل و ارزشهای مشترک و تجانس ساختاری می­شود، که زمینه‌ی پیوند بین کشورهای جهان اسلام را فراهم آورده است؛ از سوی دیگر در این ساختار فضایی‌ـ‌‌جغرافیایی عوامل واگرای متعددی نظیر تفاوت فرهنگی، قومی، مذهبی و زبانی، در کنار اختلافات سرزمینی و مرزی و رقابت­های منطقه­ای نیز وجود دارد که سبب شده است گسیختگی و واگرایی بین کشورهای جهان اسلام را به‌وجود ‌آید. با بررسی های صورت گرفته در این مقاله و تحلیل وضعیت و شواهد موجود در جهان اسلام به این نتیجه می‌رسیم که نیروهای ژئوپلیتیکیِ واگراساز نسبت به نیروهای هم‌گراساز از اهمیت و وزن بیشتری برخوردارند. به طوری که، در این رابطه چنین به نظر می­رسد که عوامل و متغیرهای اصلی واگرایی در جهان اسلام، جنبه­ی ژئوپلیتیکی داشته و رقابت بر سر گسترش حوزه‌ی نفوذ در مقیاس­های مختلف محلی، منطقه­ای، ملی و فراملی، نقش عمده­ای را در این زمینه ایفا می­کند.  مقاله‌ی حاضر سعی دارد با رویکردی توصیفی- تحلیلی به تبیین ژئوپلیتیکی نیروهای هم‌گراساز و واگراساز در جهان اسلام بپردازد و با طبقه­بندی این عوامل، زمینه را برای شناخت بهتر آن­ها فراهم سازد.